Samenwerken met BIM: een compleet overzicht van succesvolle ketensamenwerking van ontwerp tot sloop

Voor een succesvolle ketensamenwerking van ontwerp tot sloop, is het gebruik van data essentieel. BIM is een belangrijk hulpmiddel om deze data te verzamelen, zodat deze beschikbaar is en kan worden (her)gebruikt gedurende de hele asset levenscyclus.

Als projectmanager ken jij zowel de wereld van BIM, de asset levenscyclus, als het belang van een goede samenwerking. Door deze zaken te combineren wil je meer uit je BIM-modellen halen, met een succesvolle ketensamenwerking als resultaat. Een interessant, maar ook erg omvangrijk project. De levenscyclus van een asset bestaat uit maar liefst acht fases met elk hun eigen aandachtspunten met betrekking tot BIM. In elke fase speelt BIM bovendien een andere rol. Waar moet je beginnen?

Wij helpen je graag op weg met een compleet overzicht voor een succesvolle ketensamenwerking van ontwerp tot sloop. Zo weet je welke fases je in de keten doorloopt en hoe je hierbinnen kunt samenwerken met BIM. Laten we van start gaan!

Ketensamenwerking: een definitie

Wat is ketensamenwerking in project en beheer? In het rapport Ketensamenwerking in de Bouw hanteert men de volgende definitie van ketensamenwerking van Prof. dr. Jack van der Veen, Hoogleraar Supply Chain Optimalization aan de Universiteit van Amsterdam, die wij ook zullen gebruiken:

‘Ketensamenwerking is het managen van activiteiten die gericht zijn op de coördinatie van verschillende schakels in de keten, met als doel de gehele keten te optimaliseren als ware het één eenheid (één gezamenlijke organisatie). Dit in tegenstelling tot de situatie waarbij iedere speler in de keten zich richt op het optimaliseren van zijn eigen individuele (schakel-)prestatie.’

Ketensamenwerking kan zowel intern plaatsvinden, tussen mensen, afdelingen en teams binnen één business unit en tussen verschillende business units binnen één organisatie, als extern, tussen verschillende organisaties. Een succesvolle ketensamenwerking is onmisbaar voor concurrentiekracht. Zo zorgt deze voor een kostenreductie door een snellere start, hoef je zowel op proces- als op technisch gebied niet steeds het wiel opnieuw uit te vinden en is er minder juridisch gesteggel. Ook is er een betere fase-overdracht en zorgt deze voor flexibiliteit en minder communicatie, omdat men weet wat men van elkaar kan verwachten.

Voor een succesvolle ketensamenwerking is het aan te bevelen om een projectoverstijgend proces voor projectbeheer te hanteren. Op deze vijf manieren kun je de processen voor ketensamenwerking projectoverstijgend maken.

Door naar de fases! We geven je een overzicht van de acht fases in de asset levenscyclus, de rol van BIM hierbinnen en delen welke zaken belangrijk zijn om rekening mee te houden met betrekking tot BIM.

Fase 1: Initiatief

De initiatieffase start met een idee. Naar aanleiding hiervan wordt er een haalbaarheidsonderzoek gedaan, een Programma van Eisen opgesteld (of een aanzet gedaan om dit in opdracht te geven), gezorgd voor financiële dekking en, als dit nodig is, bestuurlijke goedkeuring.

BIM kan gebruikt worden om een digitale schets van een asset te maken. Bij haalbaarheidsonderzoeken kan BIM of een digital twin bovendien inzet worden om data uit bestaande bronnen te koppelen en analyseren. Daarnaast kan de bestaande situatie in kaart worden gebracht met behulp van BIM. Dit geeft al vroeg inzicht in de risico’s van een project.

Met betrekking tot BIM is het belangrijk om er in de initiatieffase voor te zorgen dat de data voor analyses Actueel, Betrouwbaar en Compleet is (ABC). Houd in het Programma van Eisen rekening met de eisen voor BIM, zoals een ILS. Betrek de hele keten en zorg dat je hierin al alle informatie vastlegt voor de gehele asset levenscyclus. Denk ook al na over applicaties en wel of geen Open BIM.

Meer weten over het gebruiken van de BIM Basis ILS? Zo stel je een informatieleveringsspecificatie op tussen alle partijen in een ketensamenwerking.

Fase 2: Voorlopig ontwerp

Een goede ketensamenwerking in de bouw begint bij het ontwerp. In de voorlopig ontwerpfase wordt er op basis van het Programma van Eisen (PvE) een eerste ontwerp gemaakt om een eerste indruk te krijgen. Zo borg je de relatie met het PvE.

BIM kan hierbij zorgen voor een duidelijker visueel beeld. Het wordt in de voorlopig ontwerpfase voornamelijk gebruikt voor 3D-visualisatie. Hiermee krijgen bijvoorbeeld stakeholders, zoals gebruikers of omwonenden, een beter inzicht in wat er komen gaat en kan men feedback ophalen. Daarnaast kun je BIM ook gebruiken voor parametrisch ontwerpen, waardoor je geautomatiseerd vele ontwerpopties kun tonen.

De applicatie waarmee het BIM-model gemodelleerd wordt, wordt veelal in de vervolgfase als referentie gebruikt. Zorg er daarom nu al voor dat er goede exports zijn naar Open BIM-formaten. Geef daarnaast duidelijk aan op welk detailniveau het BIM-model gemodelleerd dient te worden.

Fase 3: Definitief ontwerp

Op basis van het voorlopig ontwerp en de inspraak van de stakeholders, wordt in deze fase een definitief ontwerp gemaakt. Dit ontwerp wordt, na eventueel nog wat kleine aanpassingen, in de uitvoering gerealiseerd.

Een BIM-model kan in deze fase gedetailleerd inzicht geven in wat er gebouwd gaat worden. In dit ontwerp kan alles al opgenomen zijn tot op detailniveau. Een gebruiker of stakeholder moet aan de hand van BIM de toekomstige situatie volledig kunnen ervaren.

Je kunt BIM in deze fase net zo volledig maken als je wilt, passend bij de manier waarop jij het wilt gebruiken. Daarnaast kun je in de definitief ontwerpfase ook al nadenken over hoe het BIM-model hier als basis kan dienen voor de vervolgfase. Zijn de materialen en productleveranciers nog niet duidelijk? Teken deze dan wel al als concept. Zo kun je al de volledige uittrekstaat gereed hebben.

Fase 4: Voorbereiding

In de voorbereidingsfase wordt het ontwerp technisch uitgewerkt. Je gaat aan de slag met het opstellen van de technische tekeningen voor de uitvoering en vraagt de benodigde vergunningen aan. Wanneer deze fase is afgerond, beschik je over alle informatie om de asset te kunnen realiseren.

In deze fase kun je het BIM-model verder uitwerken met de technische informatie. Zo kun je hierin de exacte afmetingen van de constructie vastleggen en hieraan de benodigde technische gegevens toevoegen. Ook is het mogelijk om materialen, de capaciteiten van de installaties of mogelijk al keuzes voor fabrikanten vast te leggen.

Verschillende disciplines werken in deze fase hun BIM technisch uit. Al deze modellen vormen samen één groot BIM-model, of aggragated model.

In de voorbereidingsfase zijn er een aantal zaken waar je op kunt letten:

• Voeg indien al bekend de materiaalkeuze en productleveranciers toe. Zo kun je straks een volledig gedetailleerde uittrekstaat van het te bouwen object genereren met het BIM.
• Koppel het Programma van Eisen (PvE) alvast aan de betreffende onderdelen in BIM. Dit vergemakkelijkt de verificatie, die bij heldere afspraken  geautomatiseerd plaats kan vinden.
• Houd rekening met verschillende applicaties voor het gedetailleerd tekenen van de verschillende disciplines.
• Zorg voor heldere afspraken over welke informatie wordt vastgelegd en met welke open standaarden er gewerkt wordt.

Fase 5: Realisatie

De naam zegt het al: in de realisatie- of uitvoeringsfase worden de plannen die zijn gemaakt en vastgelegd in het Programma van Eisen en de tekeningen, tot uitvoering gebracht. Alle producten en materialen worden ingekocht en samengebracht. Het resultaat is de fysieke asset.

Met behulp van het BIM-model kun je in deze fase uittrekstaten genereren op basis waarvan de werkvoorbereider materialen en producten kan bestellen. Door een tijdscomponent (planning) toe te voegen aan BIM, kan eventueel inzichtelijk gemaakt worden hoe de asset over de tijd wordt gerealiseerd. Daarnaast is het mogelijk om BIM als referentie in de bouw te gebruiken, bijvoorbeeld als digitale bouwtekening (ook wel ‘digital twin’ genoemd). Tot slot kun je tijdens de uitvoering scans laten maken om de situatie op een bepaald moment vast te leggen. Deze scans kun je vergelijken met het BIM-model om eventuele afwijkingen te constateren.

Houd er rekening mee dat de partij die de asset realiseert niet per definitie dezelfde BIM-applicaties gebruikt als de applicaties die zijn gebruikt in de ontwerpfase. Het is belangrijk om uit te zoeken wat dit voor impact heeft. Door het vastleggen en gebruiken van open standaarden kun je deze impact beperken. (Kleinere) aannemers werken vaak met één bepaalde BIM-applicatie. Ben je er bewust van dat wanneer je eist dat partijen met één bepaalde applicatie werken, je een deel van de markt uitsluit.

Fase 6: Oplevering en overdracht

Tijdens deze fase wordt de asset opgeleverd aan de eigenaar. Naast de fysieke asset, wordt ook alle documentatie opgeleverd, zoals de garantiebewijzen, gebruiksaanwijzingen, tekeningen en ook BIM-modellen.

Een BIM-model kan in de opleverings- en overdrachtsfase dienen als de kapstok waaraan alle informatie rondom de asset kan worden gehangen. Dit betekent niet dat alle informatie met betrekking tot de asset daadwerkelijk in het BIM-model moet worden vastgelegd. Je kunt deze ook aan het model koppelen. Het is belangrijk om goed te definiëren welke data waar wordt vastgelegd en hoe deze informatie verbonden is aan het BIM-model. Denk bijvoorbeeld aan verwijzingen van het BIM-model naar externe bronnen, zoals garantiebewijzen van een lift die in een DMS staan, of andere databronnen die verwijzen naar objecten in het BIM-model.

Het is belangrijk om al vanaf de initiatieffase een helder plan te definiëren waarin staat in welke fase welke data geleverd moet worden. In de overdrachtsfase is het van belang om duidelijk aan te geven welke informatie nodig is voor assetmanagement, beheer en onderhoud en facilitymanagement.

Fase 7: Exploitatie

De exploitatiefase is de fase waarin de asset wordt gebruikt: de langst durende fase binnen de levenscyclus. In deze fase is het van belang om de asset zowel technisch als esthetisch in de staat te houden die wenselijk is voor het gebruik. Er worden beheer- en onderhoudsplannen gemaakt en uitgevoerd. Naast planmatig onderhoud vindt er correctief onderhoud plaats voor schades die ontstaan, facility management voor bouwkundige en dagelijks onderhoud voor andere assets, zoals grasmaaien bij assets uit de infrasector.

Door BIM datamanagement in de exploitatiefase van de ketensamenwerking te gebruiken, kun je de applicaties die gebruikt gaan worden geautomatiseerd voorzien van de benodigde data. Hierbij wordt de data afkomstig uit de ontwerp- en realisatiefase optimaal hergebruikt. Daarnaast geven BIM-modellen gebruikers visueel (digitaal) inzicht in de assets. Dit kan een ingang zijn om andere informatie betreffende de assets te benaderen.

Het gebruik van BIM om onderhoud uit te voeren kent verschillende voordelen:

• Met behulp van BIM-modellen kun je applicaties geautomatiseerd voorzien van de benodigde data, waardoor je tijd en moeite bespaart.
• De modellen zorgen voor visueel (digitaal) inzicht in de assets.
• Wanneer je door andere databronnen of applicaties aan de BIM-modellen te koppelen een digital twin van de asset creëert, zijn er nog meer mogelijkheden. Zo kun je hiermee voorspellen wanneer onderhoud moet plaatsvinden, op basis van historische data van de asset zelf of van vergelijkbare assets.

Het toepassen van BIM in de exploitatiefase betreft een organisatiebreed vraagstuk. Zo is het belangrijk dat duidelijk is welke informatie nodig is om applicaties in de exploitatiefase te voorzien van data-input. Omdat niet alle applicaties zomaar informatie uit BIM-modellen kunnen inlezen, is het slim om van te voren te kijken welke mogelijkheden beschikbaar zijn voor welke applicaties. Dit kan ertoe leiden dat er extra eisen gesteld moeten worden aan de BIM-modellen. Het is fijn om dit al in de initiatieffase te weten, zodat de informatieoverdracht tussen de fasen die erop volgen efficiënter verloopt. Ook kun je al nadenken over de vraag hoe informatie gevisualiseerd kan worden in BIM-modellen. Kijk hierbij welke applicaties je wilt gebruiken voor het visualiseren van de BIM-modellen of digital twin in de exploitatiefase en wat hiervoor de randvoorwaarden zijn. Wellicht wil je dit ook combineren met GIS of een DMS. Deze uitgangspunten kunnen invloed hebben op de eisen die gesteld moeten worden aan de BIM-modellen.

Fase 8: Sloop of renovatie

Het einde van de levensduur van een asset is in zicht. In deze fase moet besloten worden of er met een (grootschalige) renovatie nieuw leven in de asset geblazen wordt of dat deze wordt gesloopt. Wanneer er gekozen wordt voor een renovatie, beland je weer in de eerste (initiatief)fase.

Binnen de sloop- of renovatiefase kun je BIM-modellen gebruiken om inzicht te krijgen in de asset. Denk hierbij aan de materialen, het inventaris of de installaties die hier onderdeel van zijn. Deze kennis kan gebruikt worden voor het hergebruik van materialen, maar ook om te zien of er materialen zijn toegepast die op de dag van sloop verboden zijn, zoals nu vaak voorkomt met asbest. Ook informatie uit het BIM-model over hoe de asset constructief in elkaar zit, kan van pas komen bij de demontage of sloop.

Wanneer we praten over de sloop of renovatie van een nog te realiseren asset, praten we over minimaal 30 jaar in de toekomst. Het is daarom van belang om te focussen op open standaarden, zodat de data ook in de toekomst bruikbaar is. Een heel aantal organisaties zal over 30 jaar niet meer bestaan, en mogelijk is hun data dan niet meer benaderbaar. Door met open standaarden te werken ondervang je dit risico.

Dáárom een succesvolle ketensamenwerking met behulp van BIM

Het moge duidelijk zijn: een goede ketensamenwerking in de bouw van ontwerp tot en met beheer kent veel voordelen, in elke van de acht fases. Zo helpt een succesvolle samenwerking in de keten faalkosten voorkomen. In combinatie met BIM zijn de voordelen nog veel groter. Voordelen van een succesvolle ketensamenwerking in combinatie met BIM zijn:

1. Informatie over de asset wordt net zoals de fysieke assets in de loop der tijd opgebouwd, waarbij data herbruikbaar is.
2. BIM is interoperabel: het draagt bij aan het efficiënt overdragen van informatie tussen systemen, waarbij zo min mogelijk menselijke handelingen komen kijken.
3. BIM legt een digitale (data)verbinding tussen alle partijen in de keten en is pas écht effectief bij implementatie in de hele keten.
4. BIM voorziet in de exploitatiefase in data, visualisatie, toegang tot precieze lokalisering en onderlinge relaties van (gebouw)objecten, systemen en installaties.
5. BIM zorgt voor een betere samenwerking en communicatie in de keten.

Tip: Voorkomen is beter dan genezen. Lees alvast wat de vijf meest gemaakte implementatiefouten zijn bij ketenintegratie bouw en beheer en hoe je deze kunt voorkomen. En bekijk de vijf meest voorkomende data-uitwisseling issues in ketenintegratie en hoe je deze kunt voorkomen.

En nu jij…

Met acht fases die zich afspelen in een periode die tientallen jaren bestrijkt, is de asset levenscyclus enorm omvangrijk. Bovendien zijn er veel verschillende mogelijkheden om hierbinnen samen te werken met BIM. We hopen dat dit overzicht hier meer helderheid over heeft gecreëerd. De mogelijkheden zijn enorm, net als de voordelen. Dus, laten we samen op weg gaan naar een optimale ketensamenwerking met BIM. Wij kijken ernaar uit!